Sygnalista to osoba, która zgłasza lub ujawnia informacje o naruszeniu prawa, o których dowiedziała się w związku z wykonywaniem swoich obowiązków zawodowych. Może to być zarówno pracownik, jak i osoba współpracująca z daną organizacją, np. dostawca, klient czy stażysta.
Co zgłasza sygnalista?
Sygnalista może zgłosić różnego rodzaju nieprawidłowości w przedsiębiorstwie, takie jak: korupcja, przekupstwo, nepotyzm, nadużywanie władzy oraz różnego rodzaju przestępstwa gospodarcze np. oszustwa, wyłudzenia, pranie brudnych pieniędzy. Sygnalista może zgłosić również naruszenie przez pracodawcę przepisów z zakresu prawa pracy takie jak: dyskryminacja, mobbing, nielegalne zatrudnienie oraz naruszenia w zakresie przepisów BHP oraz praw człowieka.
Dlaczego sygnaliści są ważni?
Sygnaliści pełnią kluczową rolę w wykrywaniu i zwalczaniu nieprawidłowości. Dzięki ich działaniom można zapobiegać poważnym skutkom naruszeń prawa, chronić interesy publiczne oraz zapewnić uczciwą konkurencję.
Ustawa o ochronie sygnalistów
Od 25 września 2024 roku w Polsce zaczną obowiązywać nowe przepisy dotyczące osób zgłaszających nieprawidłowości w pracy czy innych instytucjach.
Po długo oczekiwanym procesie legislacyjnym, w Polsce wkraczamy w nową erę ochrony sygnalistów. Dyrektywa UE dotycząca ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa, która miała zostać wdrożona już w 2021 roku, wreszcie doczekała się polskiej implementacji.
Prawo chroni osoby zgłaszające nieprawidłowości w pracy. Zgodnie z przepisami, pracodawca nie może się na nich mścić. To oznacza, że po zgłoszeniu np. korupcji, szef nie może zwolnić takiej osoby, obniżyć jej płacy czy przenieść na gorsze stanowisko. Jeśli mimo to dojdzie do takich działań, pracownik ma prawo do odszkodowania.
Co się zmieni?
- Bezpieczne zgłaszanie: będzie można zgłaszać nieprawidłowości bez obawy o odwet.
- Ochrona prawna: prawo będzie chronić sygnalistów przed dyskryminacją.
- Anonimowość: w niektórych przypadkach będzie można zgłaszać nieprawidłowości anonimowo.
Przepisy te dotyczą zarówno pracowników, jak i osób współpracujących z firmami, instytucjami publicznymi i organizacjami pozarządowymi. Celem ustawy jest zapewnienie skutecznej ochrony osobom zgłaszającym nieprawidłowości w swoich organizacjach.
Ustawa o ochronie sygnalistów szczegółowo reguluje kwestie związane ze zgłaszaniem i ujawnianiem informacji o naruszeniach prawa. Określa ona m.in.:
- Warunki ochrony: Kto może być sygnalistą i jakie są warunki uzyskania ochrony prawnej.
- Środki ochrony: Jakie zabezpieczenia przysługują sygnalistom przed represaliami.
- Procedury zgłaszania: Jakie są zasady zgłaszania nieprawidłowości wewnątrz organizacji i organów publicznych.
- Ujawnianie publiczne: Kiedy i w jaki sposób można ujawnić informacje o naruszeniach prawa.
- Rola RPO i organów publicznych: Jakie są obowiązki Rzecznika Praw Obywatelskich i innych instytucji w związku ze zgłoszeniami sygnalistów.
Kogo dotyczą nowe przepisy?
Obowiązek wdrożenia wewnętrznych procedur zgłaszania naruszeń dotyczy przede wszystkim:
- Przedsiębiorców: wszystkie firmy zatrudniające co najmniej 50 pracowników muszą stworzyć bezpieczne kanały zgłoszeń dla swoich pracowników. Do pracowników zalicza się zarówno pracowników etatowych jak i zleceniobiorców
- Sektora publicznego: wszystkie podmioty publiczne, z wyjątkiem niewielkich gmin i powiatów, są zobowiązane do wdrożenia odpowiednich procedur.
Podmioty zobowiązane są do wprowadzenia procedur umożliwiających skuteczne przyjmowanie i rozpatrywanie zgłoszeń wewnętrznych. Obejmują one stworzenie jasnych zasad przyjmowania zgłoszeń, wyznaczenie specjalnych kanałów komunikacji oraz powołanie niezależnego podmiotu, który zajmie się mediacją i wyjaśnianiem wątpliwości. Wszystkie zgłoszenia będą rejestrowane. Ustawa przewiduje także możliwość zgłoszeń zewnętrznych oraz ujawnienia informacji o naruszeniach publicznie.
Ustawa o ochronie sygnalistów nakazuje ukarać osobę popełniającą czyn polegający na uniemożliwianiu lub istotnym utrudnianiu dokonania zgłoszenia naruszenia prawa. Na taką osobę może zostać nałożona kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Te same sankcje grożą za działania odwetowe wobec sygnalisty, ujawnienie jego tożsamości oraz za świadome dokonanie niezgodnego z prawdą zgłoszenia. Ponadto, podmiot zobowiązany do ustanowienia wewnętrznej procedury zgłoszeń podlega karze grzywny w przypadku jej braku lub istotnego naruszenia wynikających z ustawy wymogów.
Oto kilka przykładów działań, które mogą być uznane za utrudnianie zgłoszeń:
- brak informacji o tym, jak i komu zgłosić nieprawidłowość,
- wprowadzenie zbyt skomplikowane lub czasochłonne procedury zgłaszania,
- brak gwarancji anonimowości.
Podsumowując, ustawa o sygnalistach jest ważnym narzędziem w walce z korupcją i innymi nieprawidłowościami. Dzięki niej pracownicy mogą czuć się bezpiecznie, zgłaszając niepokojące sytuacje, co przyczynia się do poprawy jakości życia w społeczeństwie.
Obowiązkowa wymiana tachografów 2025- dowiedz się więcej!
