Przedsiębiorcy prowadząc działalność gospodarczą, korzystają z różnego rodzaju składników majątku. Niektóre z nich kwalifikują się do ujęcia bezpośrednio w kosztach uzyskania przychodu. Z kolei inne po spełnieniu odpowiednich kryteriów mogą zostać zaliczone do środków trwałych. W tym przypadku wydatek poniesiony na ich zakup będzie rozliczony przez odpisy amortyzacyjne.
Co to są środki trwałe?
Według art. 3 pkt 15 Ustawy o rachunkowości za środki trwałe uznaje się rzeczowe aktywa trwałe i zrównane z nimi, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki. Środki trwałe obejmują głównie:
- nieruchomości – w tym grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budowle i budynki, a także będące odrębną własnością lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,
- maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy,
- ulepszenia w obcych środkach trwałych,
- inwentarz żywy.
Dodatkowo w aktywach rzeczowych wyodrębnia się środki trwałe w budowie. Środki te są w okresie ich budowy, montażu lub ulepszenia istniejącego już środka trwałego (art. 3 ust.1 pkt.16 UoR).
Z definicji środki trwałe muszą:
- stanowić własność lub współwłasność przedsiębiorcy,
- ich wartość musi przekraczać kwotę 10 000 zł, a przewidywany okres użytkowania musi być dłuższy niż 1 rok
- być kompletne, zdatne do użytku i wykorzystywane na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej.
Do środków trwałych może zostać zaliczony również majątek, którego wartość jest niższa niż 10 000 zł. W takim przypadku będzie to środek trwały niskocenny.
Środki trwałe- wartość początkowa
Środki trwałe rejestrowane są w ewidencji środków trwałych przedsiębiorstwa w wartości początkowej, która jest podstawą do ustalenia wysokości odpisów amortyzacyjnych. Istnieje kilka sposobów wyceny środków trwałych. Kluczowe z nich to wycena na podstawie:
- ceny nabycia – w sytuacji odpłatnego nabycia, gdzie do ceny zakupu doliczane są koszty bezpośrednio z nim związane oraz koszty poniesione na wprowadzenie składnika majątku do obrotu,
- ceny nabycia – w sytuacji częściowo odpłatnego nabycia, gdzie cena zakupu powiększana jest o wartość przychodu z tytułu świadczenia w naturze,
- wartości rynkowej z dnia nabycia – w przypadku darowizny, spadku lub nabycia w inny nieodpłatny sposób,
- kosztu wytworzenia – w ramach wytworzenia we własnym zakresie,
- ustalonej przed podatnika wartości poszczególnych środków trwałych, jednak nie wyższą od ich wartości rynkowej.
Na wartość początkową wpływać będą także koszty obsługi zaciągniętych zobowiązań finansujących środek trwały oraz różnice kursowe z okresów od rozpoczęcia tworzenia środka trwałego do dnia oddania do użytkowania. Zamiany wartości środka trwałego można dokonać jedynie w przypadku jego ulepszenia, bądź, jeżeli jego wartość początkowa została ustalona niezgodnie z przepisami prawa lub w ramach przeprowadzenia aktualizacji wyceny środków trwałych.
Ewidencja środków trwałych
Wszystkie środki trwałe muszą być przyjmowane do ewidencji, która stanowi swego rodzaju wykaz dóbr przedsiębiorstwa związanych z prowadzoną działalnością. Ma to miejsce w miesiącu przekazania ich do użytkowania. Dokumentem potwierdzającym wprowadzenie środka trwałego do ewidencji jest dokument księgowy OT tzw. przyjęcie środka trwałego.
Amortyzacja środków trwałych
Amortyzacja polega na stopniowym rozliczaniu kosztów uzyskania przychodu związanych z wydatkami poniesionymi w związku z nabyciem lub wytworzeniem środków trwałych. Wydatki te uwzględnia się przez cały okres ich użytkowania za pomocą odpisów amortyzacyjnych. Amortyzacji podlegają zdatne do użytku środki trwałe, które stanowią własność lub współwłasność przedsiębiorcy, nabyte, wytworzone we własnym zakresie lub użytkowane w ramach leasingu finansowego. Ponadto amortyzacją obejmuje się składniki kompletnie, nie w trakcie budowy.
Rozpoczęcie dokonywania odpisów amortyzacyjnych musi nastąpić nie wcześniej niż po przyjęciu środka trwałego do użytkowania i zakończyć się z chwilą zrównania wartości odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych z wartością początkową środka trwałego.
Nadto zakończenie amortyzacji może być spowodowane przeznaczeniem środka trwałego do likwidacji, sprzedażą środka trwałego lub stwierdzeniem jego niedoboru. Odpisów amortyzacyjnych można dokonywać równomiernie co miesiąc, raz na kwartał lub raz na rok. Należy pamiętać, że suma odpisów od środków trwałych w pierwszym roku podatkowym związanym z przyjęciem ich do ewidencji nie może przekroczyć wartości tych odpisów uwzględniających okres od wprowadzenia ich do wykazu do końca danego roku podatkowego.
Najczęściej stosowanymi metodami amortyzacji jest metoda liniowa i dygresywna. Metoda liniowa zakłada równomierne rozłożenie odpisów amortyzacyjnych zaliczanych w koszty firmy w każdym roku w tej samej wysokości przy zastosowaniu stałej stawki amortyzacyjnej. Podstawę naliczania stanowi wówczas wartość początkowa środków trwałych. Z kolei metodę dygresywną charakteryzują wyższe odpisy amortyzacyjne w pierwszych latach, gdyż stawki amortyzacyjne mnożone są przez współczynnik nie wyższy niż 2,0, co jednocześnie przyczynia się do skrócenia okresu amortyzacji. Metoda ta wybierana jest przez firmy chcące uzyskać wyższe koszty działalności w krótszym czasie.
W przypadku, gdy wartość początkowa środków trwałych nie przekracza 10 000 zł można jednorazowo dokonać odpisu zakupu w koszty działalności w miesiącu oddania środka do używania. Nie jest to obowiązek, lecz prawo przedsiębiorcy.
Likwidacja środków trwałych
Likwidacja środka trwałego z reguły wiąże się z naturalnym zużyciem. Ponadto likwidacja spowodowana może być decyzjami o ekonomicznej użyteczności składnika majątku, zmianą profilu działalności i budową nowych środków trwałych, jak również zepsuciem i brakiem opłacalności naprawy czy przypadkami losowymi typu pożar, kradzież. W celu zlikwidowania środka trwałego i wycofania go z ewidencji należy sporządzić dowód księgowy LT tzw. likwidacja środka trwałego. Z reguły niezamortyzowaną część środka trwałego w związku z likwidacja ujmuje się w kosztach uzyskania przychodu. Jednak są wyjątki od tej zasady, gdzie jeden z nich stanowi likwidacja inwestycji w obce środki trwałe.
