Często możemy się spotkać z sytuacją kiedy właścicielowi firmy w prowadzaniu działalności gospodarczej pomaga bliska osoba – członek rodziny. Jest to powszechne w przedsiębiorstwach rodzinnych lub niewielkich firmach z sektora mikro. Czy osoba taka traktowana jest w świetle przepisów jak pracownik? Jakie obowiązki w takim przypadku spoczywają na przedsiębiorstwie względem ZUS?
Definicja osoby współpracującej
Ustawa z dnia 13 października 1998 r. w art. 8 ust. 11 wskazuje, iż za osobę współpracującą uważa się:
– małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające jednocześnie
– pozostające we wspólnym gospodarstwie domowym i
– współpracujące przy prowadzeniu działalności gospodarczej lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenie.
Istotne jest, że wszystkie wyżej wymienione warunki muszą być spełnione łącznie.
Co więcej pojęcie osoby współpracującej występuje jedynie w przedsiębiorstwach osób fizycznych prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą oraz u zleceniobiorców.
Wspólne gospodarstwo domowe
Wspólne gospodarstwo domowe to pojęcie mało precyzyjne, tym bardziej, że brak w ustawie jego definicji.
Ustalając czy dane osoby pozostają ze sobą we wspólnym gospodarstwie domowym bierze się pod uwagę:
– wspólny adres zameldowania (zamieszkania)
– prowadzenie wspólnego budżetu domowego
– współpracę w załatwianiu codziennych spraw życiowych.
Nie mniej jednak, jak podkreślił SN w wyroku z 4 marca 2008 r. (III UK 65/07) pojęcia „wspólne gospodarstwo domowe” używa się w wielu aktach normatywnych z różnych dziedzin prawa. Ta różnorodność i brak lub występowanie ustawowej definicji na użytek poszczególnych regulacji przemawia za samodzielnym znaczeniem tego pojęcia w przepisie art. 8 ust. 11 w związku z ust. 2 ustawy systemowej. Tutaj z reguły za punkt odniesienia dla kwalifikacji wspólnego gospodarstwa domowego bierze się pod uwagę gospodarstwo domowe osoby prowadzącej gospodarstwo domowe jako to, z którym związana jest osoba współpracująca. Wówczas prosta interpretacja poprzestaje na badaniu, czy wspólny jest budżet domowy oraz koszty prowadzenia gospodarstwa domowego dla przedsiębiorcy i osoby współpracującej.
Współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej
Za współpracę przy prowadzeniu działalności powodującą obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych uznać należy taką pomoc udzieloną przedsiębiorcy przez jego małżonka, która ma charakter stały i bez której stanowiące majątek wspólny małżonków dochody z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia ich współdziałanie przy tym przedsięwzięciu (wyrok SN z 20 maja 2008 r., II UK 286/07).
Sąd Najwyższy (wyrok SN z 23 kwietnia 2010 r., II UK 315/09) uznał, że cechami konstytutywnymi pojęcia „współpraca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności” są występujące łącznie:
- a) istotny dla działalności gospodarczej ciężar gatunkowy działań współpracownika, które to działania nie mogą mieć charakteru wtórnego; muszą pozostawać w bezpośrednim związku z przedmiotem podjętej działalności oraz muszą charakteryzować się pewną systematycznością, stabilnością i zorganizowaniem;
b) znaczący czas i częstotliwość podejmowanych robót.
Akceptując w całości powyżej przedstawione stanowisko, stwierdzić należy, że za współpracującego przy prowadzeniu działalności pozarolniczej można uznać tylko taką osobę, która na rzecz tej działalności wykonuje prace takiego rodzaju, rozmiaru i częstotliwości, że mają one wymiar ekonomiczny i organizacyjny na tyle istotny, iż mogą być postrzegane jako współpraca przy prowadzeniu tej działalności.
Współpracą jest takie działanie osoby bliskiej przedsiębiorcy, które generuje stałe dodatkowe dochody z działalności, niezależnie, czy robi to odpłatnie czy nieodpłatnie. W stosunkach rodzinnych kwestia odpłatności za pracę nie ma takiego znaczenia jak w stosunkach pracy bądź stosunkach z zakresu prawa cywilnego. Status osoby współpracującej zależy od więzów rodzinnych, polegających na wzajemnym świadczeniu pomocy przez członków rodziny wobec innych w ramach wspólnie prowadzonego gospodarstwa domowego (wyrok SN z 24 lipca 2009 r., I UK 51/09).
Wyłączenia:
– Pojęcie osoby współpracującej nie dotyczy osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego;
– Nie jest osobą współpracującą małżonek jednego ze wspólników spółki cywilnej, jeśli umowa o prace zawarta jest ze spółką.
Składki ZUS za osobę współpracującą
Ustalenie czy dany pracownik jest osobą współpracującą odgrywa ważną rolę, ponieważ na tej podstawie określamy obowiązki ubezpieczenia względem ZUS.
Osobę współpracującą należy zgłosić do ubezpieczeń społecznych z kodem tytułu do ubezpieczenia 05 11.
Jeżeli pracownik zatrudniony w ramach umowy o pracę spełnia kryteria określone dla osób współpracujących (opisane powyżej), to dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany nie jako pracownik, lecz jako osoba współpracująca, nawet jeśli zgodnie z Kodeksem pracy jest pracownikiem.
Za osobę taką opłacane są zatem takie składki jak w przypadku przedsiębiorcy. Jest jednak pewien wyjątek – ulgi, z których może korzystać przedsiębiorca (np. ulga na start, składki preferencyjne) nie dotyczą osób współpracujących.
Jak to zostało już wcześniej zaznaczone, nie ma znaczenia czy praca wykonywana jest odpłatnie czy nie jest za nią pobierane wynagrodzenie. Nawet osobę świadczącą pracę nieodpłatnie, spełniającą definicję osoby współpracującej, należy zgłosić do ubezpieczenia i odprowadzać za nią składki. Osoba współpracująca podlega obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu i zdrowotnemu od dnia rozpoczęcia współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności do zakończenia tej współpracy. Natomiast ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne i objęcie nim następuje na wniosek zainteresowanego.
